Yazılım sürecinde oluşturulan sistemin kalite kontrolü unit testleri ile yapılır. Java tabanlı sistemlerde unit testleri JUnit  olarak isimlendirilir. Bu isim aynı ismi taşıyan test frameworkü olan JUnit’den gelmektedir. Java’da unit testleri yazabilmek için JUnit frameworkü (http://www.junit.org) kullanılır.

Değişik türde unit testleri oluşturmak mümkündür. Bunlar:

• JUnit testleri (Unit Testing)
• Entegrasyon testleri (Integration testing)
• Arayüz (interface) testleri (Functional Interface Testing)
• Regresyon testleri  (Regression Testing)
• Akseptans (onay/kabul) testleri (Acceptance Testing)
• Sistem testleri (System Testing)
• Stres testleri (Stress Testing)
• Performans testleri (Performance Testing)

Programcılar sisteme eklenen her Java sınıfı için bir JUnit test sınıfı oluştururlar. Test sınıfında, test edilen sınıfın her metodu için bir test oluşturulur. Unit ismi buradan gelmektedir. Unit testleri ile  kendi içinde bütün olan bir kod ünitesi test edilir. Bunlar genellikle sınıfların metotlarıdır. Test sınıfı kullanılarak, test edilen sınıfın işlevlerini doğru olarak yerine getirip, getirmediği test edilir. Metot bazında hazırlanan testlere JUnit  testleri diyoruz. Sınıf üzerinde yapılan her değişiklik ardından o sınıf için hazırlanan unit testleri çalıştırılarak, yapılan değişikliğin yan etkileri olup, olmadığı kontrol edilir. Testlerin olumlu netice vermesi durumda, sınıfın görevini hatasız yerine getirdiği ispat edilmiş olur. Bu açıdan bakıldığında unit testleri programcılar için kodun kalitesini korumak ve daha ileri götürebilmek için vazgeçilmezdir. Sistem üzerinde yapılan her değişiklik yan etkilere sebep olabileceği için, sistemin her zaman çalışır durumda olduğunu sadece unit testleri ile kontrol edebiliriz. Onlarca ya da yüzlerce sınıfın olduğu bir programı, her değişikliğin ardından elde kontrol etmek imkansız olduğu için otomatik çalışabilen unit testlerine ihtiyacımız vardır.

Birçok komponentten oluşan bir sistemde, komponentler arası entegrasyonu test etmek için  entegrasyon testleri oluşturulur. Entegrasyon testleri hakkında detaya girmeden önce, JUnit testleri hakkında bir açıklama daha yapma gereği duyuyorum. JUnit testleri, test edilen sınıfları kullandıkları diğer sınıflardan bağımsız olarak test ederler. Örneğin bir sınıf bilgibankasından veri edinmek için bir servis sınıfını kullanıyorsa, JUnit testinde bu servis sınıfı kullanılmaz, çünkü bu bilgibankasının çalışır durumda olmasını gerektirir. Eğer JUnit testi içinde bilgibankası kullanılıyorsa, bu JUnit testi değil, entegrasyon testidir, çünkü test edilen sınıf ile bilgibankası arasındaki ilişki dolaylı olarak test edilmektedir. Daha öncede belirttiğim gibi JUnit testleri metot bazında ve sınıfın dış dünyaya olan  bağımlılıklarından bağımsız olarak gerçekleştirilir. Amacımız bir metot içinde bulunan kod satırlarının işlevini test etmektir. Bunun için bilgibankasına bağlantı oluşturulması gerekmez. Test edilen sınıfın bağımlılıklarını ortadan kaldırabilmek için Mock nesneler kullanılır. Bir Mock nesne ile servis sınıfı işlevini yerine getiriyormuşcasına simüle edilir. JUnit testinde, test edilen sınıf servis sınıfı yerine onun yerine geçmiş olan Mock nesnesini kullanarak,  işlevini yerine getirir. Entegrasyon testlerinde Mock nesneleri kullanılmaz. Entegrasyon testlerindeki ana amaç sistemin değişik bölümlerinin (subsystem) entegre edilerek işlevlerini kontrol etmektir. Entegrasyon testlerinde test edilen sınıflar için gerekli tüm altyapı (bilgibankası, email serveri vs.)  çalışır duruma getirilir ve entegrasyon test edilir.

Sistem komponentleri bir veya birden fazla sınıftan oluşabilir. Komponent kullanımını kolaylaştırmak için interface sınıflar tanımlanır. Komponenti kullanmak isteyen diğer komponent ve modüller bu interface sınıfına karşı programlanır. Komponentler arası interaksiyon Arayüz (interface) testleri ile test edilir. Bu testlere fonksiyon testleri adı da verilir.

Regresyon bir adım geri atmak anlamına gelmektir. Regresyon yazılım esnasında, programın yapılan değişiklikler sonucu çalışır durumdan, çalışmaz bir duruma geçtiği anlamına gelir. Regresyon testleri ile sistemden yapılan değişikliklerin bozulmaları neden olup, olmadığı kontrol edilir. Sistem üzerinde yapılan her değişiklik istenmeyen yan etkiler doğurabilir. Her değişikliğin ardından regresyon testleri yapılarak, sistemin bütünlüğü test edilir. Regresyon testlerinde sistem için kullanılan altyapı tanımlanmış bir duruma getirildikten sonra testler uygulanır. Örneğin test öncesi bilgibankası silinerek, test için gerekli veriler tekrar yüklenir. Her test başlangıcında aynı veriler kullanılarak, sistemin nasıl reaksiyon gösterdiği test edilir. Regresyon testlerinin uygulanabilmek için test öncesinde tüm altyapının başlangıç noktası olarak tanımlanan bir duruma getirilmesi gerekmektedir.

Akseptans testleri ile sistemin bütünü kullanıcı gözüyle test edilir. Bu tür testlerde sistem kara kutu olarak düşünülür. Bu yüzden akseptans testlerinin diğer bir ismi kara kutu testleridir (black box test).  Kullanıcının sistemin içinde ne olup bittiğine dair bir bilgisi yoktur. Onun sistemden belirli beklentileri vardır. Bu amaçla sistem ile interaksiyona girer. Akseptans testlerinde sistemden beklenen geri dönüm test edilir.

Stres testleri tüm sistemin davranışını eksepsiyonel şartlar altında test eden testlerdir. Örneğin bir web tabanlı programın eşli zamanlı yüz kullanıcı ile gösterdiği davranış, bu  rakam iki yüze çıktığında aynı olmayabilir. Stres testleri ile sistemin belirli kaynaklar ile (hardware, ram, işletim sistemi)  stres altındaki davranışı test edilmiş olur.

Performans testleri  ile sistemin, tanımlanmış kaynaklar (hardware, ram, işletim sistemi) yardımıyla beklenen performansı ölçülür. Test öncesi sistemden beklenen davranış biçimi tayin edilir. Test sonrası beklentiler  test sonuçlarıyla kıyaslanır ve kullanılan kaynakların beklenen davranış için yeterli olup olmadığı incelenir. Sistemin davranış biçimi kullanılan kaynakların yetersiz olduğunu göstermesi durumunda, ya sistem üzerinde değişikliğe gidilir ve sistemin mevcut kaynaklar ile yetinmesi sağlanır ya da kaynaklar genişletilerek sistemin istenilen davranışı edinmesi sağlanır.

Çevik süreçlerde unit testleri büyük önem taşımaktadır. Extreme Programming bir adım daha ileri giderek, test güdümlü yazılım (Test Driven Development – TDD) konseptini geliştirmiştir. Test güdümlü yazılımda baş rolü unit testleri oynar. Sınıflar oluşturulmadan önce test sınıfları oluşturulur. Bu belki ilk bakışta çok tuhaf bir yaklaşım gibi görünebilir. Var olmayan bir sınıf için nasıl unit testleri yazılabilir diye bir soru akla gelebilir. TDD uygulandığı taktirde, oluşturulan testler sadece sistemde olması gereken fonksiyonların programlanmasını sağlar. Programcılar kafalarında oluşan modelleri program koduna çevirirler. Bu süreçte çoğu zaman sistemi kullanıcı gözlüğüyle değil, programcı gözlüğüyle görürler. Bu da belki ilk etapta gerekli olmayan davranışların sisteme eklenmesine sebep verebilir. Unit testlerinde bu durum farklıdır. Örneğin akseptans testlerinde tüm sistem bir kullanıcının perspektifinden test edilir. Bu testlerde sistemin mutlaka sahip olması gerektiği davranışlar test edilmiş olur. Eğer akseptans testleri oluşturarak yazılım sürecine başlarsak, testin öngördüğü fonksiyonları implemente ederiz. Böylece gereksiz ve belki bir zaman sonra kullanılabileceğini düşünerek oluşturduğumuz fonksiyonlar programlanmaz. TDD ile testler oluşturulan sisteme paralel olarak oluşur. Sonradan bir sistem için onlarca ya da yüzlerce unit testi oluşturmak çok zor olacağı için, unit testlerini oluşturarak yazılama başlamak çok daha mantıklıdır. TDD konseptini bir sonraki bölümde detaylı olarak yakından inceleyeceğiz.

Özcan Acar